Заманға қарай шариғаттар өзгереді. Тіпті кейде бір ғасырда өмір
сүрген қауымдарға түрлі шариғаттар мен бөлек-бөлек пайғамбарлар
келген. Пайғамбарлардың ақырғысы, Хатемүл әнбияның әкелген ұлы
шариғаты әр ғасырға әр қауымға толық жеткілікті болғандықтан өзге
шариғаттарға қажеттілік қалмады. Дегенмен негізгі мәселенің тысындағы
кейбір ерекшеліктерге байланысты белгілі бір дәрежеде түрлі мазхабтарға
қажеттілік туындаған. Иә, қалайша мезгілдер ауысқан кезде сырт киімдер
өзгереді және адамның табиғатына байланысты емдік шаралар, дәрі-дәрмек
те басқаша болады. Дәл сол сияқты, заманға байланысты шариғаттар
әртүрлі болып, халықтың болмысбітіміне, бейім ділігіне қарай үкімдер
өзгеріп отырады. Өйткені, шариғаттың негізден тыс үкімдері адамзаттың
хал-ахуалымен байланысты болып, дертіне шипа болады. Бұрыңғы өткен
пайғамбарлар заманында адамзат бірбірінен ұзақ, мінезқұлықтары
дөрекілеу, қатал әрі ойлау қабілеті төмен, жабайылыққа бір табан жақын
болғандықтан ол кездегі шариғат, олардың жағдайына қарай әртүрлі болған.
Тіпті бір құрлықта, бір ғасырда бөлекбөлек пайғамбарлар мен түрлітүрлі
шариғаттар болған екен. Кейін ақырзаман пайғамбарының келуімен,
бейне бір адамдар бастауыш деңгейінен жоғары дәрежеге көтерілді.
Әрі көптеген өзгерістер мен өзара қарымқатынас күшейіп нәтижесінде
адамзат қауымы бір ғана дәріс алып, бір ғана ұстазды тыңдайтындай, бір
ғана шариғатпен амал жасайтындай дәрежеге жеткендіктен енді бұдан
кейін түрлі шариғатқа қажет қалмады, бөлекбөлек ұстазға да қажеттілік
жоқ. Дей тұрғанмен барлығы жаппай бір деңгейде болмағандықтан және
әлеуметтік-қоғамдық тұрмыстіршілік тері де бірыңғай болмағасын ортаға
бірнеше мазхабтар шықты. Егер адамзаттың басым көпшілігі жоғарғғы
оқу орнының шәкірттері секілді бірдей әлеуметтік өмір кешіп, бір деңгейде
болса, ол кезде мазхабтардың бірігуі мүмкін. Алайда, қазіргі әлемнің мына
жағдайы оған қолайсыз болғандықтан мазхабтар да әртүрлі болмақ.
Қорытынды: Бір судың табиғаты бес түрлі науқасқа қарай бес түрлі үкімі
болады. Мәселен, біреуге ауруының түріне байланысты су ішу шипа
болатындықтан медицина тұрғысынан оған уәжіп. Енді біреуге ауруына
орай су ішу қауіпті болғандықтан медицина тұрғысынан харам. Басқа
біреуіне азғана зияны бар, медицина тұрғысынан оған мәкрүх. Ал, енді
біреуге еш зияны жоқ тіпті пайдалы, ем тұрғысынан оған сүннет. Басқа біреуге болса зиян да емес пайда да бермейді, қалағанынша ішсін, ем
тұрғысынан оған мүбах. Міне хақ осы арада бірнешеге айрылды. Бесеуі де
хақ. Сен: “судың тек емдік қасиеті бар, олай болса уәжіп, ішу шарт, оның
басқа үкімі жоқ” дей аласың ба!
Ескерту: Иджтихад қылуға болады, бірақ мына заманда оған кедергі болар
“біренеше бөгет” бар.
Біреуі мынада: Қалайша қысты күнгі боранда, аязды күні кішкентай саңылау, тесіктерге дейін жауып, тығындап тастайды. Жаңадан есік салу қай
жағынан болса да ақылға қонбайтын әрекет. Сондайақ, су тасып, топан
болған кезде жөндеймін деп жарларды тесу суға кетуге бірденбір себеп.
Дәл сол сияқты харам нәрселер мен ғайрымүслимдердің әдетғұрыптары
батпандап ене бастаған мына заманда және бидғалардың көбейіп, дінсіз
діктің етек алған кезінде, зәулім сарайдай дін Исламға “иджтихад” атымен
жаңадан есіктер мен тесіктер салу, қорғаннан дұшпандардың кіруіне
мүмкіндік беретін саңылаулар ашу, әрине бұл Ислам дініне жасалған
қиянат болмақ.
Сөздер-541 бет
